Điều chỉnh tiêu chí công nhận “đại học”: Định hướng nâng cao chất lượng hệ thống giáo dục đại học

Bộ Giáo dục và Đào tạo đang lấy ý kiến cho dự thảo Nghị định quy định chi tiết một số điều của Luật Giáo dục đại học, trong đó đề xuất siết chặt đáng kể các điều kiện để một cơ sở đào tạo được công nhận là “đại học”. Theo các tiêu chí mới, lộ trình chuyển đổi từ “trường đại học” lên “đại học” được dự báo sẽ khó khăn hơn nhiều so với quy định hiện hành, cả về quy mô, chất lượng đội ngũ lẫn năng lực nghiên cứu.

Theo dự thảo, để được công nhận là “đại học”, cơ sở đào tạo phải có tối thiểu 5 trường thành viên, tăng thêm 3 trường so với yêu cầu hiện nay. Đồng thời, số ngành đào tạo trình độ tiến sĩ phải đạt ít nhất 25 ngành, tăng 15 ngành so với quy định cũ. Quy mô đào tạo cũng được nâng lên đáng kể, với yêu cầu tối thiểu 25.000 sinh viên, thay vì 15.000 như hiện nay. Các điều kiện này cho thấy định hướng rõ ràng của cơ quan quản lý trong việc giới hạn danh xưng “đại học” cho các tổ chức đào tạo đa lĩnh vực, có quy mô lớn và năng lực học thuật mạnh.

Không chỉ siết tiêu chí ở cấp “đại học”, dự thảo còn nâng yêu cầu đối với việc thành lập các trường trực thuộc. Cụ thể, mỗi trường thành viên phải có tối thiểu 5.000 sinh viên, thay vì 2.000 theo quy định hiện hành. Điều này đồng nghĩa với việc mô hình “đại học” sẽ chỉ phù hợp với những cơ sở có nền tảng phát triển bền vững, quy mô ổn định và khả năng tổ chức đào tạo ở mức độ cao.

Bên cạnh các tiêu chí về quy mô, Bộ Giáo dục và Đào tạo lần đầu tiên đề xuất các yêu cầu chi tiết hơn về chất lượng, bao gồm tỷ lệ giảng viên có trình độ tiến sĩ (dự kiến tối thiểu 60%), quy mô đào tạo sau đại học, tỷ trọng nguồn thu từ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, cũng như mức độ quốc tế hóa trong hoạt động đào tạo và nghiên cứu. Đây là những tiêu chí chưa được quy định cụ thể trong các văn bản trước đây, phản ánh xu hướng quản lý đại học theo chuẩn chất lượng và hiệu quả hoạt động, thay vì chỉ dựa vào quy mô hình thức.

Cụ thể như sau:

Theo Luật Giáo dục đại học năm 2018, “trường đại học” và “đại học” là hai khái niệm pháp lý khác nhau. Trường đại học, học viện là cơ sở đào tạo và nghiên cứu đa ngành, trong khi “đại học” là tổ hợp đào tạo và nghiên cứu đa lĩnh vực, bao gồm các trường đại học, khoa thành viên và các đơn vị trực thuộc. Việc phân định rõ ràng này là cơ sở để Nhà nước quản lý và định hướng phát triển hệ thống giáo dục đại học theo chiều sâu.

Hiện nay, cả nước có 12 đại học, trong đó 10 cơ sở công lập và 2 đại học tư thục. Tuy nhiên, theo các tiêu chí mới được đề xuất, nhiều cơ sở được công nhận là đại học hiện nay có thể chưa đáp ứng đầy đủ. Chẳng hạn, ở tiêu chí tỷ lệ giảng viên có trình độ tiến sĩ, một số đại học lớn mới chỉ đạt mức 35–45%, thấp hơn đáng kể so với ngưỡng tối thiểu 60% dự kiến. Tương tự, tỷ trọng nguồn thu từ khoa học và công nghệ tại nhiều đại học hiện vẫn còn thấp, phổ biến chỉ ở mức vài phần trăm tổng thu, trong khi dự thảo yêu cầu khoảng 20%.

Bộ Giáo dục và Đào tạo cho biết, các đại học đã được công nhận trước ngày 1/1/2026 vẫn tiếp tục hoạt động theo mô hình hiện tại, song phải hoàn thiện và đáp ứng đầy đủ các tiêu chí mới trong thời hạn 5 năm. Quy định chuyển tiếp này được xem là khoảng thời gian để các cơ sở đào tạo tái cấu trúc chiến lược phát triển, đầu tư mạnh hơn cho đội ngũ, nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo.

Từ góc độ tư vấn chính sách, các đề xuất trên cho thấy định hướng nhất quán của Nhà nước trong việc chuẩn hóa danh xưng “đại học”, gắn tên gọi với năng lực thực chất. Điều này sẽ tác động mạnh đến chiến lược phát triển, sáp nhập, mở rộng hoặc tái định vị của nhiều trường đại học trong giai đoạn tới, đồng thời đặt ra yêu cầu cao hơn đối với các nhà đầu tư và đơn vị chủ quản khi xây dựng lộ trình phát triển lên mô hình “đại học”.

NQD Edwards